Pyriet

Vorige pagina
previous page
pagina anterior
vorherige Seite
page précédente

Veel mineralen die bij verzamelaars in hun collectie staan, bezitten vaak prachtige heldere kristallen in allerlei kleuren en vormen die edelsteenachtig aandoen. Toch is er ook een groep mineralen die een hele andere uitstraling heeft en meer een metaalachtige look hebben. Zo heb je de prachtig zilverkleurig gekleurde Galenieten of de prachtige Stibniet-formaties. Maar mijn persoonlijke voorkeur van deze "metalic" mineralen is toch het mineraal pyriet, met zijn prachtige goud-messingachtige uitstraling en verschillende kristalvormen.

Pyriet uit de Victoria Mijn in Navajun Spanje Pyrite Pirita Pyrit Victoria Mine Navajun Spain Mina Pyrit Pirita

Pyriet Pyrite Pirita Pyrit Sun Pyrietzon Ammoniet Ammonite Ammonit Ammonita Yorkshire Charmouth Lyme regis Navajun Huallanca Huanzala Peru Rheine Medan

Pyrietzon Pyritesun Pirietzon Sparta Illnois USA

De kubische pyrietkristallen uit de Victoriamijn in Navajun Spanje

Uit eigen collectie: verschillende vormen van pyriet van verschillende plekken in de wereld. Zo zien we gepyritifiseerde ammonieten uit Engeland (Yorkshire en Charmouth), een grote Pyrietkubus uit Navajun Spanje, een geslepen en gepolijste pyrietbol uit Huallanca Peru, een pyrietdrol uit Rheine Duitsland, en tot slot Pyriet op mini naaldkwartsjes uit de Medan in Bulgarije.

Pyrietzon uit Sparta Illinois USA

Pyriet is een veel voorkomend sulfidemineraal die overal ter wereld voorkomt, als zelfstandig mineraal, als afzetting op andere mineralen, en als omzetting in fossielen. De goudgele metallic kleur van pyriet heeft er door de eeuwen voor gezorgd dat mensen het regelmatig voor goud aanzagen, vandaar de bijnamen "Fool's gold", "Klatergoud" of "goud voor de dwazen". Pyriet is overigens vrij gemakkelijk te onderscheiden van goud op meerdere kenmerken: Zo is pyriet vele malen lichter dan goud. Pyriet is daarentegen wel weer veel harder dan goud en kan niet worden bekrast met een vingernagel of zakmes zoals bij goud wel kan. De goudglans bij Pyriet verandert ook als het glansvlak kantelt, maar bij goud blijft de goudglans hetzelfde hoe je hem ook draait. Ook is pyriet hoekig, met scherpe randjes en hard, terwijl goud rond en zacht is. Tot slot en niet onbelangrijk is Pyriet weinig waard als het gaat om geldwaarde. De prachtige pyrietkristallen worden natuurlijk wel gewaardeerd voor degene die er oog voor hebben.

De naam pyriet is al zeer oud en afgeleid van het oude Griekse woord pyr wat vuur betekent. Andere namen die men voor pyriet tegen kan komen zijn Piriet, ferrosulfide, zwavelijzer en de minder gebruikelijke woorden als ijzerblende en ijzerkies. Oude beschavingen, zoals de Maya's, gebruikten pyriet naast goud als ornament en versiering, en ook in de oude Chinese cultuur werd pyriet gebruikt. In de antroposofie wordt Pyriet beschouwd als medicijn. Het wordt daar als nuttig beschouwd bij aandoeningen aan de luchtwegen, zoals tracheïtis (luchtpijpontsteking) en bronchitis. Er is vooralsnog geen bewijs voor deze werking gevonden en in de geneeskunde vindt het dus ook geen toepassing. Ondanks dat Pyriet in geldwaarde weinig waard is, heeft het heden ten dage industriële toepassingen op het gebied van katalyse (het vloeibaar maken van steenkool), fotokatalyse, en toepassingen als energiemateriaal zoals bij oplaadbare natrium/lithiumbatterijen en zonnecellen.

IJzerdisulfide (FeS₂₎is de chemische naam van Pyriet. Het ijzeratoom (Fe) bind twee zwavelatomen (S) aan zich en word daarmee het molecuul IJzerdisulfide. Zoals op het plaatje hiernaast te zien is, heeft Pyriet een kubisch kristalstelsel, dat is de manier hoe de moleculen zijn gerangschikt. Maar dat betekent niet altijd dat de kristallen zelf altijd in de vorm van een kubus zijn gevormd. Het betekent dat het kristal is opgebouwd uit kubische onderdelen. Hiernaast is ook te zien welke vorm of morfologie een kristal met een kubisch kristalstelsel, dus ook een Pyrietkristal in de meeste gevallen allemaal kan aannemen. Uiteindelijk bepaald een mix van omstandigheden zoals temperatuur, zuurgraad van de oplossing, de relatieve concentraties van de opgeloste stoffen in de vloeibare fase, maar vooral de oververzadigingsgraad van ijzer en zwavel en partiële drukken van de gassen boven de oplossing, welke kristalvorm in welke grootte uiteindelijk gevormd gaat worden. Op de schaal van Mohs (0-10) heeft Pyriet hardheid 6 tot 6,5, en zoals al eerder benoemd is dat veel harder dan goud die hardheid 2,5 heeft op deze schaal.

Net zoals de meeste metalen of metaalverbindingen kan Pyriet roesten of oxideren. Pyriet zal, met behulp van verschillende bacteriën, in een vochtige omgeving langzaam oxideren, waarbij tijdens dit proces gevormd zwavelzuur kan vrijkomen. Dit proces is ook bekend onder de naam pyrietrot. Goed gekristalliseerde exemplaren zijn over het algemeen relatief stabiel en daardoor niet echt gevoelig voor pyrietrot en oxidatie, zoals bijvoorbeeld Pyriet uit Navajun (Spanje), Ambasaguas (Spanje) en Huallanca (Peru) die onder kameromstandigheden resistent blijven tegen oxidatie of pyrietrot.
Als Pyriet wel verweert en oxideert dan ontstaan er ijzer(hydr)oxiden, maar komt er ook zwavelzuur vrij Dit zuur kan reacties aangaan met andere mineralen (dus ook in je vitrinekast) en daardoor leiden tot beschadigingen bij deze mineralen en de vorming van bijvoorbeeld gips, aluniet en jarosiet. Ben dus altijd bewust of je een stabiel stukje Pyriet in je vitrinekast legt!

Zoals al eerder benoemd kan Pyriet ontstaan als zelfstandig mineraal (zoals je op deze pagina meerdere voorbeelden van prachtige exemplaren kan zien) maar ook als afzetting op andere mineralen zoals bijvoorbeeld de prachtige naaldkwartsen uit Roemenië waar tussen de naalden vaak prachtige stukjes pyriet kunnen liggen. Maar denk ook aan het pyrietpoeder wat als prachtige gouden waas aanwezig is in Lapis Azuli (en kenmerk is dat het goede Lapis Azuli is!!). Pyriet kan tot slot ook ontstaan bij omzetting van organismen in fossielen en dit fossiliseringsproces heet pyritisatie. Als een organisme sterft dan kan het in de tijd bedekt worden met zand, klei, grind of andere bedekking, en dan beginnen de overblijfselen chemisch te reageren met vloeistoffen die tussen deze sedimenten heen vloeien. Als het organisme voordat het begint te ontbinden snel bedekt raakt met sediment, en er tevens veel opgeloste sulfaten in de vloeistoffen zitten, dan kan het organische weefsel van de restanten molecuul voor molecuul vervangen worden door ijzersulfide(pyriet) mineralen. Op die manier behouden de organische restanten miljoenen jaren hun vorm maar worden de restanten in tijd vervangen door pyriet als een soort afgietsel. Pyritisatie kan zodoende de fijne structuur van het organisme of schelp behouden maar nu dus gegoten in pyriet. Bekende voorbeelden hiervan zijn de gepyritifiseerde ammonieten die je onder andere zelf kan zoeken in Engeland (Yorkshire, Lyme Regis en Charmouth) of in Frankrijk (o.a in Bretagne, Normandië en in de Tarn)

Tot slot misschien nog goed iets te zeggen wat het verschil is tussen Pyriet en mineralen als Markasiet, Chalcopyriet en Arsenopyriet die uiterlijk veel lijken op pyriet. Markasiet is ook een ijzersulfide mineraal maar met een andere kristaal stelsel die best wel wat lijkt op Pyriet. Het kristalstelsel bij Markasiet is echter niet kubisch maar orthorombisch en heeft daardoor andere kristalvormen dan die hiernaast beschreven zijn. Markasiet heeft minder resistente kristallen en is daardoor vatbaar voor pyrietrot. Standaard advies is dan ook om Markasiet niet standaard bij je andere mineralen in de vitrinekast te leggen omdat bij de oxidatie van Markasiet eveneens zwavelzuur vrijkomt en daarmee andere mineralen aangetast kunnen worden. Het lijkt bij Markasiet ook bijna niet te voorkomen dat blootgesteld aan lucht (met altijd een beetje water of vocht in de lucht) Markasiet op termijn altijd uit elkaar zal vallen. Het mineraal Chalcopyriet ziet er ook uit als pyriet al is het net iets geler en goudkleuriger, maar Chalcopyriet is een kopermineraal met andere eigenschappen als pyriet en heeft tetragonaal kristalstelsel. Je komt het vooral tegen als ader of als poeder in ander gesteente. Arsenopyriet tot slot is een ijzer-arseen-zwavelmolecuul met ook andere eigenschappen dan pyriet. Bij verhitting van dit mineraal sublimeert het arseen en komen er sterk giftige gassen vrij dus pas hiermee op. Ook na aanraken van Arsenopyriet wordt aangeraden direct de handen te wassen.

Genoeg theorie over Pyriet. Pyriet is vooral om van te genieten. De mooie kristallen die de natuur zo voor ons vormt zijn prachtig om naar te kijken en van te genieten. Zelf ben ik in de beroemde Victoria mijn geweest in Navajun Spanje en heb daar zelf van die mooie kubische pyrieten uit de wand mogen hakken. Zie ook mijn blog hierover. In de webshop is altijd mooi assortiment aan leuke pyrietstukjes te koop.